TIEN THO HOM NAY

Tiên Thọ là vùng quê nằm về phía đông nam huyện Tiên Phước. Khu vực trung tâm xã là một thị tứ khá nhộn nhịp, đầu mối trao đổi giao lưu hàng hóa giữa các xã vùng đông của huyện với các nơi khác như Tam Kỳ, Đà Nẵng, Hội An... Khách vãng lai ít ai biết được rằng, 55 năm trước, nơi đây từng diễn ra cuộc đấu tranh của hơn nửa vạn người dân trong huyện đòi Mỹ - Diệm nghiêm chỉnh thực hiện Hiệp định Generve - 1954 và bị kẻ thù đàn áp đẫm máu...

Đài tưởng niệm cuộc đấu tranh Cây Cốc.

Ký ức 55 năm
Trò chuyện với tôi, ông Nguyễn Ngõa tuổi ngoài 80 ở làng Tân Thượng, ông Nguyễn Địch tuổi hơn 70 ở thôn Phái Đông, bồi hồi nhớ lại diễn biến của cuộc đấu tranh đã đi vào lịch sử quê hương mình. Hạ tuần tháng 9-1954, sau khi thiết lập được bộ máy chính quyền tề ngụy cấp cơ sở ở các huyện đồng bằng duyên hải Quảng Nam, Ngô Đình Cẩn dấn thêm một bước nữa là đưa quân đội lên “tiếp quản” các vùng trung du miền núi. Tiểu đoàn 601 được điều động lên Tiên Phước và đồn trú tại khu vực chợ Cây Cốc thuộc trung tâm xã Tiên Thọ. Công việc đầu tiên của bọn chúng là truy lùng những cán bộ đảng viên trung kiên, những gia đình có người thân tham gia kháng chiến trong thời kỳ chín năm, nhằm bóc gỡ hết các cơ sở cách mạng đã chuyển sang hoạt động bí mật tại địa phương. Vào một đêm tối nhọ mặt người, bọn lính Tiểu đoàn 601 bất ngờ ập đến bắt đồng chí Nguyễn Thông - cán bộ kháng chiến ở địa phương, đem về nhà tên Ngô Ngọc Hường đánh đập khảo tra. Nghe thấy tiếng la hét hỏi cung cùng với tiếng đấm đá túi bụi, mọi người trong xóm thắp đèn đuốc tập trung đến chỉ huy sở Tiểu đoàn 601, lên án hành động ngang ngược của bọn chúng và yêu cầu không được bắt giữ người vô cớ. Run sợ trước khí thế đấu tranh mạnh mẽ của dân chúng, bọn chỉ huy Tiểu đoàn 601 buộc phải thả đồng chí Nguyễn Thông.
Sáng hôm sau, bọn chúng lại đến nhà áp giải đồng chí Nguyễn Thông về chỉ huy sở; đồng thời bắt thêm một số người khác, trong đó có anh Phạm Khả - Thôn đội trưởng du kích bí mật. Bà Hai Quế trông thấy, vội chạy khắp làng trên xóm dưới loan báo hung tin. Người này nói với người kia. Thôn này lan truyền qua thôn khác... Và chẳng mấy chốc, dân chúng ở chung quanh khu vực chợ Cây Cốc kéo nhau tập trung tại chỉ huy sở Tiểu đoàn 601 phản đối dữ dội. Người tham gia biểu tình mỗi lúc một đông thêm. Họ vạch mặt bọn chỉ huy Tiểu đoàn 601 “nói một đàng, làm một nẻo”, cố tình phá hoại Hiệp định Genève, bắt bớ dân lành đánh đập dã man. Họ hô vang những câu khẩu hiệu lên án những kẻ làm tay sai cho giặc, cam tâm bán nước cầu vinh... Cuộc biểu tình biến thành cuộc đấu tranh chống Mỹ - Diệm tại chợ Cây Cốc chính thức nổ ra. Hôm đó là ngày 28-9-1954.
Ông Phạm Đường ở làng Tân Thượng lúc bấy giờ là Xã đội trưởng du kích bí mật của xã Tiên Thọ. Tuổi ngoài 85, nhưng ông vẫn còn khỏe mạnh, minh mẫn. Ông bảo với tôi: “Bị bao vây bởi đám đông chất chứa hờn căm, bọn chúng vô cùng hoang mang lo lắng. Để yên dân, bọn chúng vừa thả hết những người bị bắt, vừa cho binh lính chạy về Tam Kỳ cấp báo tình hình với chính quyền tề ngụy tỉnh Quảng Nam nhằm kịp thời có biện pháp đối phó...”.

Nghệ - một loại cây trồng góp phần vào thu nhập của nông dân Tiên Thọ.

Cuộc đàn áp đẫm máu
Phẫn nộ trước những hành động ngang ngược của địch, bao dân lành ở khắp các nơi trong huyện ùn ùn kéo về tập trung tại khu vực chợ Cây Cốc đấu tranh. Những dòng người biểu tình cứ ngày càng dài rộng thêm ra như sông về biển lớn. Từ các xã Tiên Châu, Tiên Cảnh, Tiên Kỳ rầm rập xông ra. Từ các xã Tiên Hiệp, Tiên An, Tiên Lập, Tiên Lộc đổ xuống... Những cán bộ đảng viên trung kiên được Ban Thường vụ Huyện ủy Tiên Phước giao nhiệm vụ tìm mọi cách can ngăn những người tham gia cuộc đấu tranh không nên manh động. Song lòng căm thù giặc cao độ đã làm cho mọi người bất chấp tất cả. Hơn nửa vạn lương dân tụ hội tại khu vực chợ Cây Cốc đã đưa ra yêu sách, buộc Mỹ - Diệm phải nghiêm chỉnh thực thi Hiệp định Genève, không được trả thù những gia đình có người thân tham gia kháng chiến, không được vô cớ bắt bớ dân lành đánh đập tra tấn dã man... Được các làng phụ cận tiếp tế cơm ăn nước uống, những người tham gia cuộc đấu tranh vừa vạch trần bản chất của cái gọi là “chính phủ quốc gia”, vừa lên án những kẻ đã gây ra các vụ thảm sát ở Chợ Được, Chiên Đàn ngay sau khi “tiếp quản”. Đuối lý, bọn chúng tìm cách trì hoãn việc thỏa mãn những yêu sách để chờ viện binh đàn áp cuộc đấu tranh với quy mô lớn...Đưa tay chỉ về phía Quán Rầm sang Dốc Đôi rồi vòng qua Đá Chồng, ông Nguyễn Ngõa bảo: “Tối 30-9 dương lịch, tức mùng 2-9 âm lịch, bọn địch điều hai chiếc xe tăng có gắn súng đại liên từ Tam Kỳ lên chợ Cây Cốc. Mờ sáng hôm sau, thêm bốn chiếc xe nhà binh chở đầy lính Tiểu đoàn 74 do tên Đại úy Lê Văn Bường chỉ huy cũng đã có mặt. Ngoài súng ống, bọn chúng còn chuẩn bị một mớ dùi cui, củi khúc, gậy gộc...”. Cách chợ Cây Cốc khoảng một trăm mét về hai hướng đông và tây, bọn chúng bố trí bốn chiếc xe tăng án ngữ hai đầu. Binh lính của Tiểu đoàn 74 và Tiểu đoàn 601 cũng nhanh chóng triển khai đội hình, bao vây những người biểu tình đòi thi hành Hiệp định Genève và tổ chức hiệp thương thống nhất nước nhà. Cậy thế đông, súng ống đầy mình, lại có xe tăng yểm trợ, tên Đại úy Lê Văn Bường lớn tiếng bác bỏ những yêu sách của quần chúng nhân dân, đồng thời ra lệnh cho mọi người giải tán. Quần chúng nhân dân không chấp nhận. Bọn chúng bắn thị uy làm một số người bị trọng thương. Anh Bùi Ngọc Phụng chạy về nhà ở gần chợ Cây Cốc tháo tấm ván cửa đem ra làm cáng khiêng những người bị thương. Đám lính ngăn cản. Quá uất hận, anh phang tấm ván cửa vào đầu giặc. Bọn chúng xả súng bắn anh gục ngã. Và tên Lê Văn Bường lập tức cho binh lính dưới quyền nổ súng, mở đầu cuộc thảm sát Cây Cốc. Lúc đó khoảng mười giờ sáng ngày 1-10-1954. Hơn 330 người dân vô tội ở khắp các nơi trong huyện bị giết hại dã man. Để phi tang bằng chứng nhằm che giấu tội ác “trời không dung, đất không tha”, bọn chúng bắt hết thanh niên trai tráng và cả những nông dân trung niên mạnh khỏe đem chôn những người bị sát hại ở các giao thông hào và hầm trú ẩn cá nhân được đào quanh khu vực chợ Cây Cốc.
Đưa Tiểu đoàn 74 lên đàn áp đẫm máu cuộc đấu tranh Cây Cốc, nhưng kẻ thù vẫn không sao dập tắt được phong trào cách mạng ở vùng quê này. Kết thúc cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, cán bộ và nhân dân Tiên Thọ đã được Đảng và Nhà nước phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân. Cá nhân liệt sĩ Trần Ngọc Sương cũng được truy tặng danh hiệu cao quý này. Và hôm nay vùng quê Tiên Thọ đã có những đổi thay to lớn. Đặc biệt là trong thời kỳ đổi mới, người dân nơi đây không còn làm ăn theo kiểu “xưa bày nay bắt chước”. Các hộ nghèo đều được Nhà nước cho vay vốn sản xuất chăn nuôi để phát triển kinh tế gia đình, vừa làm giàu cho mình, vừa làm giàu cho xã hội. Chính vì thế mà cuộc sống của mọi người ngày càng ấm no sung túc...